عناوین نوشته
لوازم و قطعات ویلچر در خرید، انتخاب، نگهداری ویلچر و بخصوص حفظ جان بیمار، نقش بسیار مهمی دارند.
در این نوشته از سایت احیاطب شهریار قصد داریم تا شما را با مهمترین قطعات ویلچر و نکاتی که باید در مورد آنها بدانید، آشنا کنیم تا از هر گونه اتفاق و حادثهای که ممکن است برای استفاده کننده از این ویلچرها پیش بیاید، جلوگیری کنیم؛ پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
همۀ ما در اطرافمان افرادی را مشاهده کردیم که به دلیل مشکلات جسمی مختلف، مجبور به استفاده از انواع ویلچر هستند، هرچه کیفیت قطعاتی که برای ویلچر انتخاب میکنیم بهتر باشد، تأثیر بیشتری در حفظ جان و سلامت بیمار دارد.
ویلچر بهخودیخود برای آنها سهم زیادی در زندگیشان دارد؛ چرا که تمام رفت و آمدهایشان با ویلچر صورت گیرد.
در واقع ویلچر عضو جدانشدنی از زندگی آنان به شمار میآید و به همین علت، مهندسان پزشکی معمولاً تلاش میکنند تا طراحی ویلچرهای جدید را در دستور کار خود قرار دهند.
چه ویلچری مناسب شماست؟
معمولاً برای کسانی که توان حرکتی لازم برای تکان دادن و جابهجایی ویلچر را دارند، ویلچر ساده بهترین گزینه برای تحرک است.
صندلیهای چرخدار ساده هم که به تعمیرات کمتری نیاز دارد و هم استفاده از آن برای حملونقل بسیار ساده است و نوعی ورزش محسوب میشود، اما با تمام این اوصاف برای همه مناسب نیست، چون بعضی از بیماران توانایی راندن ویلچر ساده را هم ندارند. استفاده از انواع ویلچر و صندلیهای چرخدار به وزن فرد، تناسباندام، قدرت، میزان مشکل جسمی و محیط فرد، بستگی دارد.
باتوجه به اینکه در زندگی اکثر بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی، داشتن ویلچر مناسب، جزء لوازم ضروری است؛ بنابراین در این مقاله سعی کردهایم تا انواع ویلچرها را به همراه تمامی اجزای اصلی، لوازم و قطعات ویلچر و جزئیات آن بهخصوص نحوۀ انتخاب ویلچر متناسب با تواناییهای جسمی فرد بیمار را بررسی کنیم.
هدف پزشک از تجویز ویلچر چیست؟
- به حداکثر رساندن تحرک فرد به طور مستقل و بدون کمک دیگران.
- جلوگیری یا بهحداقلرساندن بد فرمیها یا آسیبهای مختلف در اندامها، مثل آسیب مفاصل، قرارگیری اشتباه مفاصل یا زخم بستر و… .
- بهبود تصور فرد از بدن خود (بالابردن عزتنفس).
لواز و قطعات ویلچر ساده
عملکرد ویلچر به وجود بسیاری از قطعات مهم بستگی دارد که این قطعات در انواع مختلف ویلچرها وجود دارند و انتخاب هرکدام به اولویتبندی فرد، نحوه استفاده او از ویلچر و همینطور سبک زندگی شخص، وابسته است.
۱. دستگیرهها
به قطعهٔ حلقهمانندی که بهوسیله آن ویلچر را به جلو میرانیم و به آن جهت میدهیم، دستگیره ویلچر میگویند. انواع مختلفی از دستگیره وجود دارد که با انتخاب روکشها و اَشکال متناسب میتوان حرکتدادن ویلچر را تسهیل کند و خطر آسیب به دستها را کاهش دهد.
هر چه سایز دستگیرهها بزرگتر باشد بهمراتب جلو راندن ویلچر هم آسانتر است؛ اما دستها نیز باید تحرک بیشتری داشته باشند.
دستگیرههای کوچکتر اما با حرکت کمتر دست، ویلچر را به میزان بیشتری جلو میبرند؛ ولی نیروی بیشتری لازم است و فشار مضاعفی به دست وارد میکند. معمولاً در ویلچرهای مسابقهای این دستگیرهها کوچکاند. شما میتوانید باتوجهبه نحوه استفاده از ویلچر، دستگیرهها را با تغییر شکلهای مختلف انتخاب کنید.
۲.چرخها
در ویلچرهای ساده، چرخهای بزرگ طولی حدود ۶۰ سانتیمتر دارند که در عقب ویلچر تعبیه شدهاند. چرخهای کوچک نیز که وظیفه جهتدادن و بهنوعی نقش فرمان را برای ویلچر بازی میکند. سایز چرخهای کوچک معمولاً در دو مقیاس ۱۲ و ۲۰ سانتیمتری موجود هستند که این چرخها نیز به سه شکل بادی، نیمه بادی و توپر در بازار موجودند.
چرخهای ۲۰ سانتیمتری توپر که بیشتر از جنس پلاستیکهای فشرده هستند، عموماً در ویلچرهای ساده مورداستفاده قرار میگیرند و این چرخها بیشتر مناسب استفاده در منزل و همینطور سطوح صاف است.
چرخهای بادی و نیمه بادی قابلیت ضربهپذیری بسیار خوبی دارند و ازاینرو مناسب سطوح ناهموار و استفاده در بیرون از منزل هستند.
چرخهای مدل ۱۲ سانتیمتری فقط در نوع توپر دیده میشود و این چرخها برای استفاده در ویلچر اطفال و در موارد خاص بزرگسالان و همینطور برای ویلچرهای بسکتبال مناسباند؛ چرا که به قدرت مانور بالایی در حرکت نیاز دارند.
و اما چرخهای ۶۰ سانتیمتری در دو نوع از این چرخها، اتصال در قسمت رینگ با پره یا منیزیم صورت میگیرد که این دو نوع چرخ، اسپوک دار و مَگ نامیده میشوند.
دلیل نامگذاری چرخ مگ به این نام به علت ساختهشدن آن از منیزیم است؛ ولی در حال حاضر بیشتر چرخها از لاستیک ساخته میشوند. چرخ مگ بسیار مستحکم و مقاوم بوده و نیاز به نگهداری کمتری دارد؛ اما سنگینتر از اسپوک است. چرخ اسپوک از دسته چرخهای سبک است؛ ولی نیاز به تنظیم مرتب دارد.
۳. تایرها
تایرها در لوازم و قطعات ویلچر از انواع مختلفی برخوردارند.
- تایر بدون تیوب:
انواع بدون تیوب تایرها، وزن بیشتری دارند و سنگینترند و از مزایای این تایرها میتوان به پنچر نشدن آنها اشاره کرد که این ویژگی امکان استفاده از آن را برای مکانهای صاف، مانند داخل بیمارستان فراهم میکند. عیب آن هم این است که در مکانهای دارای پستیوبلندی استفاده از آن سخت است. - تایر تیوب دار:
این نوع تایر از جمله تایرهای سبک است و برای اکثر مواقع انتخاب مناسبی برای عموم افراد است؛ ولی به نگهداری و پنچرگیری هم نیاز دارد. - تایرهای توپر:
- این نوع تایرها، توپر هستند و دچار پنچری نمیشوند.
۴. صندلی
صندلی ویلچرها از جنسهای متفاوتی مانند برزنت یا وینیل ساخته میشوند. صندلی ساخته شده از جنس وینیل گرمازا است و باعث تعریق میشود؛ اما صندلیهایی با جنس داکرون و نایلون سبکتر هستند و اغلب ضدتعریقاند و یا کمتر گرما تولید میکنند.
زاویه نشیمنگاه صندلی تأثیر زیادی بر راحتی بیمار دارد و در حالت معمولی این زاویه حداکثر تا ۱۰ درجه است؛ اما در ویلچرهای ورزشی تا ۲۰ درجه نیز خواهد رسید که با افزایش زاویه صندلی، پایداری بیمار بر روی ویلچر نیز بیشتر میشود؛ البته احتمال ایجاد زخم بستر نیز افزایش مییابد.
۵. بالشتکها
باید از بالشتکهای مناسب با مشکل بیمار در ویلچرها استفاده شود. در بیمارانی که کمکردن فشار به بدنشان اهمیت داشته باشد باید بالشتکی را انتخاب کرد که محکم و سبک است.
انواع بالشتکها
- بالشتک ابر
- بالشتک ژل
- بالشتک کیسههای هوائی
انواع بالشتک هم نیز دستهبندیهای متفاوتی دارند. باید نوع بالشتک جوری تنظیم شود که انحنای کمر فرد که به حالت طبیعی خود وجود دارد، حفظ شود تا آسیبی مضاعفی به بیمار تحمیل نشود.
نکته مهمی که نباید فراموش کنید این است که هرگز در حال حرکت و یا برای دسترسی بهوسیلهای ازروی بالشتک نباید سر بخورید.
۶. پشتی
در لوازم و قطعات ویلچر یکی از عمومیترین نوع پشتیها، پشتیهای زنجیر دار است؛ اما پشتیبان خوبی برای وضعیت بدن بیمار نیستند. پشتیهایی با قابلیت تنظیم کشش پشتیبانی بهتری دارند. درست است که پشتیهای خشک به نسبت دیگر پشتیها محکمترند، ولی درعینحال باز و بسته کردن ویلچر را دشوار میکنند.
بعضی از پشتی ویلچرها دارای قابلیت خم شدن هستند که این تنظیم پشتی بر اساس میزان کنترل فرد روی اندامش و همینطور میزان تحرک فرد انجام میگیرند. وزن و ارتفاع پشتی موضوع مهمی است؛ چرا که هرچه پشتی بلندتر باشد، حمایت بهتری از کمر و باسن فرد میکند (البته بلندتر بودن پشتی تحرک فرد را تا حدودی کاهش میدهد).
اصولاً پشتیهای بلندتر ساخته شده از جنس کربن فایبر بهترین نوع پشتی برای ویلچر هستند.
اگر فرد به پشتیبانی زیادی از ناحیه کمر و پشت نیاز نداشته باشد، بهتر است که از پشتیهای کوتاهتر استفاده کند و به این نکته نیز توجه کنید که ویلچرهایی با پشتی کوتاه معمولاً در مسیرهای دشوار به کار شما نمیآید.
۷. زیرپایی
زیرپایی محل قرارگیری پا از نظر حفظ تعادل و داشتن وضعیت مناسب و محافظت از پاها از هرگونه آسیب و ضربه است. به این منظور مچ پا باید در محل ثابت قرار گیرد که این مسئله فشار بر ناحیه ران و باسن را کاهش میدهد. انواع زیرپایی برای انواع ویلچر وجود دارد؛ اما بیشترین نوع مورداستفاده از نوع متحرک است که فرد میتواند آزادی بیشتری را در حرکت خود احساس کند.
در مواردی که بیمار برای خم کردن زانو مشکل داشته باشد از انواع بخصوص زیرپایی استفاده میشود. انواع زیرپایی عبارتاند از: ثابت، تاشو، دورانی و … .
۸. زیردستی
وظیفه زیردستیها ایجاد یک تکیهگاه برای قرارگرفتن دستها در مواقع سکون است. زیر دستیها همچنین در مواقعی که فرد فعالیت میکند نیز وظیفه حفظ تعادل و پایداری او را بر عهده دارند. بیمارانی که مبتلا به ضایعه نخاعی هستند، به طور مرتب باید هر ۲۰ دقیقه به مدت ۲۰ ثانیه خودشان را ازروی ویلچر بلند کنند تا از ابتلایشان به زخم بستر پیشگیری به عمل آید.
ویلچرهای دارای زیردستی به کاهش فشار به مهرههای کمری کمک میکند به همین دلیل اگر فردی دچار کمردرد باشد حتماً باید از ویلچرهای زیردستی دار استفاده کند.
زیر دستیها نیز بهمنظور امور مختلف انواع متفاوتی دارند که شامل زیردستی ثابت، جداشونده، قابل تنظیم، بلند، و کوتاه برای انجام کارهای پشت میزی و … است. تنظیم دقیق زیردستی نیز نکته قابلتوجهی است به دلیل اینکه راه حرکت ویلچر نیز تحتتأثیر آن است.
۹. ترمز
اکثر بیماران، نیازمند وسایل ایمنی از جمله ترمز بر روی چرخهای ویلچر (یک یا چند چرخ) هستند. ترمز در مواردی مانند پارک کردن ویلچر بهمنظور ثابت نگهداشتن آن و یا مواقعی که قصد دارید روی صندلی دیگری جابهجا شوید یا حتی اگر قصد توقف در مکان خاصی را دارید به کار میآید.
ترمز یکی از اساسیترین قسمتهای ویلچر است که به طور مرتب باید تنظیم و کنترل شود درصورتیکه این کنترل صورت نگیرد یا به تعویق بیفتد، میتواند به ویلچر آسیب بزند و همچنین باعث ایجاد خطرات گوناگونی برای کاربر شود.
انواع ترمز
یکی دیگر از لوازم و قطعات ویلچر ترمزها هستند که انواع مختلف ترمز وجود دارد و برخی از ترمزها با اعمال فشار و برخی هم با کشیدن قفل میشوند. ترمزها بیشتر در بالای ویلچر تعبیه شدهاند؛ ولی در موارد محدود ممکن است ترمز در قسمت پایین قرار گرفته باشد.
بعضی ترمزها قابلیت تا شدن دارند و برخی نیز میتوانند در درجات مختلف تنظیم گردند تا شدت ایستایی آنها مطابق میل بیمار باشد. بهطورکلی دو نوع ترمز برای چرخهای بزرگ طراحی شده است:
- ضامن
- اهرم
انتخاب هر یک از این ترمزها بسته به شرایط بیمار تغییر میکند. شرایطی ازجمله اینکه اندامهای فوقانی و دست فرد سالم باشند و کارایی داشته باشد یا خیر. در افرادی که دستها از قدرت کمتری برخوردارند، میتوان از ترمزهای مخصوص که بلندتر هستند استفاده کرد.
این قطعات بهمنظور توقف کامل تعبیه شدهاند؛ بنابراین باید حتماً بهعنوان ترمز استفاده شود؛ درنتیجه استفاده ازآن، جهت حرکت آهسته، مجاز نیست؛ چراکه این کار در سرپایینیها با شیب زیاد موجب واژگونی ویلچر میگردد.
کاربرد ترمز پینی شکل
ترمزهای پینی شکل، ترمزهایی هستند که در نگهداشتن چرخهای کوچک در یکجهت موازی و همچنین پیشگیری از چرخش آنها به طرفین در هنگام حرکت کاربرد دارند. ترمزهای پینی شکل برای استفاده کاربرانی که محدودیتهای حرکتی شدید دارند هم مناسب است.
کمک ترمز
در ویلچر وسیلهای بنام کمک ترمز وجود دارد که به ویلچر اجازه حرکت یکطرفه را میدهد. این قطعه برای بالارفتن از شیب نیز کاربردی است. شاید شما هم گاهی اوقات دیده باشید که ترمزها در هنگام حرکت گیر میکنند.
این مسئله باعث افزایش وزن ویلچر میشوند به همین سبب، بسیاری از بیماران از ترمزها استفاده نمیکنند و ترجیح میدهند برای متوقف کردن ویلچر از دستشان بهره ببرند. این عدم استفاده میتواند بسیار خطرناک باشد و چراکه ممکن است کنترل حرکت ویلچر با دست حین جابهجایی بهسختی صورت بگیرد؛ اما بههرحال تصمیمگیرنده نهایی جهت استفاده خود بیمار است.
۱۰. تجهیزات ضد واژگونی
چند قطعه کمکی میتوانند از عقب به ریل پایینی ویلچر متصل شوند که ویلچر از خطر واژگونی به پشت در امان باشد. از همین نوع قطعات کمکی برای جلوی ویلچر نیز وجود دارد.
نمونه دیگری از تجهیزات ضد واژگونی نیز چرخهای کوچکی است که در جلوی ویلچر نصب میشوند تا در هنگام تماس با زمین باعث توقف یکباره ویلچر نگردد.
۱۱. میزهای متصل به ویلچر
انواع مختلف سینیها و میزها برای هنگام غذا خوردن و انجام کارهای شخصی وجود دارند. این سینیها، از موادی مانند: تختههای چندلایه، پلاستیکهای فشرده، صفحات شفاف یا مات ساخته شدهاند.
۱۲. کمربندها
کمربندها بهمنظور محافظت از بیمار در هنگام حادثه، تعبیه شدهاند.
ویلچر برقی
اگر شما قادر به حرکتدادن صندلی چرخدار خود نیستید یا اگر نیاز دارید تا از فشار وارده بر شانهها و بازوهایتان کاسته شود ویلچر برقی چاره کار شماست.
عوامل متعددی در انتخاب ویلچر برقی نقش دارند که این عوامل به شرایط سطح و محیطی که قرار است با ویلچر برقی از آن عبور کنید و یا شامل محدودیتهایی میشود که روزانه با آنها دستوپنجه نرم میکنید. برخی از بیماران ناتوان جسمی شدید به ویلچر برقی نیاز جدی دارند. این نوع ویلچر به دو نوع کلی تقسیم میشوند:
- یک نوع که موتور داخل ویلچر قرار دارد.
- نوع دیگر نیز قابلیت این را دارد که در صورت نیاز موتور را بر روی ویلچر نصبکرده و یا در مواردی که احتیاجی به آن ندارید و آن را جدا کنید.
بیشتر افراد مسنی که توانایی کافی برای ایستادن طولانی یا راهرفتن در مسافتهای طولانی را ندارند، با استفاده از این لوازم و قطعات ویلچر از اینکه احساس استقلال و سهولت در کارهایشان دارند، لذت میبرند.
همچنین بهرهبردن از این نوع وسائل نقلیه به آنها این اجازه را میدهد تا توانایی حرکتی خود را در مواقعی که کسی همراهیشان نمیکند، حفظ کنند.
ویلچرهای برقی برای بیمارانی که قادر به حرکتدادن خود ازروی ویلچر ساده به داخل خودرو یا روی نیمکت نیستند، میتواند گزینه مناسبی باشد؛ زیرا طراحی این نوع ویلچرها به گونی ای است که فرد میتواند نشیمن ویلچر را زاویهدار کند.
صندلی استفاده شده در ویلچرهای برقی معمولاً دارای لایهگذاری بیشتری هستند و به همین خاطر برای استفادههای طولانیمدت مناسباند؛ اما از جهات دیگر مانند باز و بسته کردن قطعات آن و حملونقل این ویلچرها بهمراتب دشوارتر است؛ بنابراین برای سفر انتخاب مناسبی نمیباشند، مگر اینکه وسیله نقلیه جداگانهای بهمنظور حمل ویلچر در نظر گرفته شود.
همچنین به افرادی که به مشکلات ناحیه پشت دچار هستند و یا کسانی که ناراحتیهای مربوط به قسمتهای انتهایی ستون فقرات دارند، توصیه میشود تا از ویلچرهای پزشکی اختصاصی استفاده کنند. نوعی از این ویلچرها مخصوص ایستادن طراحی شدهاند.
شباهت و تفاوت ویلچر ساده و برقی
اگرچه ویلچرهای برقی، از لحاظ ظاهری مشابه ویلچرهای ساده هستند، ولی میتوانند بدون نیاز به کمک دیگران و باتکیهبر اراده خود فرد حرکت کنند. همچنین ویلچرهای برقی میتوانند در بخشهای روانپزشکی و سایر سازمانهایی که در آنها بیمار ممکن است نیاز به حملونقل داشته باشد، استفاده شوند؛ اما لازم است که با درنظرگرفتن محدودیتها تحت کنترل کامل قرار داشته باشند.
تجهیزات ویلچر برقی
۱. پایه
یکی از پایینترین قسمت ویلچر برقی در لوازم و قطعات ویلچر که بکار گرفته شده، پایه است. پایه محل استقرار و تعبیه موتورها، باتریها، اتصال چرخهای اصلی، چرخهای کوچک و قسمتهای دیجیتالی و الکترونیکی ویلچر است که بر حسب محل و نوع قرارگیری چرخها نسبت به مرکز ثقل صندلی دستهبندی میشوند.
چرخها
- چرخهای بزرگ در عقب:
در صندلیهای چرخدار برقی، چرخهای بزرگ در ناحیه پشت مرکز ثقل کاربر قرار گرفته و چرخهای کوچک در جلو نشانههای رانش و ثبات در این ویلچر هستند. گاهی مانور دادن با ویلچر برقی در یک محیط بسته به دلیل شعاع بزرگ چرخش، میتواند مشکلساز باشد.
- چرخهای بزرگ در جلو:
هنگامی که چرخهای بزرگ در ناحیه مرکز ثقل بدن بیمار و چرخهای کوچک در عقب صندلی قرار گیرند، ویلچر پایدارتر شده و همچنین شعاع چرخش ویلچر کاهش مییابد؛ اگرچه ممکن است تمایل به لغزش داشته باشد و راندن آن در یک مسیر مستقیم بهخصوص در هنگام حرکت سریع در سطوح ناهموار دشوار باشد.
- چرخهای بزرگ در میانه:
در این نوع از چرخهای بزرگ بهصورت مستقیم در زیر مرکز ثقل کاربر تعبیه میشود که در کل کمترین شعاع چرخش متعلق به این نوع ویلچر است و بهترین نوع آن استفاده در منزل است، اما کارایی زیادی در خارج از منزل نخواهد داشت.
۳. کنترلها
وسیلهای که برای هدایت یک صندلی چرخدار اتوماتیک مورداستفاده قرار میگیرد، کنترل یا ریموت نام دارد. این ریموت در سیستمهای کنترل محیطی و همینطور در کامپیوتر به کار گرفته میشود.
این ریموت قابلیتهای مختلفی دارد ازجمله کلید کنترل سرعت و دکمه تغییر جهت ویلچر. این کنترلکنندهها اغلب قابلبرنامهریزی هستند و میتوان با استفاده از انواع مختلف این ریموتها و دستههای فرمان ویلچر (جواستیک) عمل نمایند. برخی از این کلیدها قابلیت کنترل توسط دستها، سر یا حتی چانه بیمار را دارند.
۴. نشیمنگاه و محل قرارگیری
یکی از اساسیترین قسمتهای ویلچر بخش نشیمن آن است و نقش مهمی در راحتی، عملکرد ایمنی و سلامتی کاربر دارد. نشیمنگاه بعضی از ویلچرهای برقی توانایی حرکتدادن به سمت بالا و پائین و حتی خم وراست شدن به جلو و عقب را دارند.
حالت نشیمنگاه ویلچر برقی باید حتماً با مشورت پزشک، باتوجهبه وضعیت بدنی بیمار، عملکرد او، نحوه کارایی ویلچر و نیاز هر شخص طراحی و تعیین شود.
۵. بالشتک و پشتی
بالشتک و پشتی هم جزء قطعات اصلی نشیمنگاه محسوب میشوند که از متریالهای مختلفی ساخته میشود برای مثال از انواع فومها، کیسههای هوا، ترکیب هوا و فوم و یا حتی ژلهای مخصوص در ساخت بالشتک استفاده میشود.
هرکدام از این مواد در نحوه توزیع فشار، میزان استحکام، عبور جریان هوا، عایقبندی اصولی و هدایت گرما نقشهای متفاوتی دارند. انتخاب نوع بالشتک نیز باتوجهبه نیاز شخص و میزان فعالیت فرد وابسته است.
یکی دیگر از تفاوتهای ویلچرهای برقی و ویلچرهای ساده از نظر لوازم و قطعات ویلچر این است که وزن بالش و پشتی اهمیت چندانی در فعالیت ویلچرهای برقی ندارد. پزشکان معتقدند که یک بالشتک مناسب دارای کاهشدهنده فشار در مقایسه با یک بالشتک فومی باکیفیت متوسط یا پایین، شانس ابتلای بیماری به زخم بستر را بهصورت قابلتوجهی کاهش میدهد.